(binhthuan.gov.vn) Mỹ Thạnh chào đón tôi bằng cái nắng khô gay gắt. Sông Bà Bích bây giờ cạn trơ đáy, chỉ còn vài nhúm nước nhỏ đọng lại đủ để tôi hình dung ra đây là dấu tích của một dòng sông, chứ không phải một bãi đất trống do khai thác rừng khộp.

Khó, khô, khổ

Tôi lên Mỹ Thạnh vào một ngày tháng 4 đầy nắng và gió đặc trưng của mùa khô ở Bình Thuận. Chạy xuyên qua những bóng cây loang lổ; ngước lên, những tán cây rừng khộp đang đung đưa theo gió như chào đón tôi đến với nơi này. Dọc đường, tôi dễ dàng bắt gặp những chiếc xe máy chở theo lỉnh kỉnh nông sản, nước giải khát và cơm hộp đang hướng về vùng cao Mỹ Thạnh. Đó là những “chợ di động” đang hối hả chạy đua với ánh nắng mặt trời của mùa hè để kịp phục vụ bà con Nhân dân tại đây.

Xã Mỹ Thạnh nhìn từ trên cao

Mỹ Thạnh là xã đặc biệt khó khăn thuộc huyện Hàm Thuận Nam, cách trung tâm huyện 46 km. Đây là địa phương có đông đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống với 263 hộ/981 khẩu, chiếm 92,6% dân số toàn xã. Sinh kế của người dân chủ yếu là sản xuất nông nghiệp, nhưng mỗi năm chỉ làm được một vụ, chăn nuôi chủ yếu vẫn là thả rông.

Không khó để bắt gặp hình ảnh bò thả rông tại Mỹ Thạnh mùa này

08 giờ sáng, gió mang theo hơi nóng phả vào mặt càng khiến bầu không khí thêm phần bí bách. Đi sâu vào trong xã, tiếng gió reo giữa núi rừng ngỡ như tiếng suối chảy đâu đây. Nheo mắt lại vì nắng và bụi để nhìn vào từng khu đất sản xuất của người dân, tôi chỉ thấy màu nâu vàng của những thửa đất bị bỏ hoang do thiếu nước. Xa xa, đàn bò thả rông đang lững thững đi bộ từ thôn 2 xuống thôn 1 để cố tìm kiếm chút ngọn cỏ xanh còn sót lại ven đường.

“Thời tiết năm nay ở địa phương rất khô hạn. Hiện tại là cao điểm của mùa khô nên địa phương đang đối mặt với tình trạng thiếu nước, đặc biệt là nước phục vụ cho sản xuất nông nghiệp. Trong thời điểm như thế này, chỉ có thể sử dụng một giếng chống hạn duy nhất để phục vụ nước sinh hoạt cho bà con”, anh Hoàng Ngọc Tưởng, Bí thư Đảng ủy xã Mỹ Thạnh, thông tin với tôi.

Đất canh tác phải bỏ hoang vì không có nước tưới tiêu

Theo chân anh Bí thư Đảng ủy xã, tôi men theo đường rừng để đi sâu vào bên trong rẫy canh tác của người dân, vừa đi anh vừa giải thích: “Mùa này khô hạn, không có nước sản xuất, người dân ở đây thường phải đi nơi khác làm thuê, hoặc vào rừng xắn măng kiếm thêm trang trải cho cuộc sống. Cây trồng chủ lực của địa phương chủ yếu là bắp lai, nhưng năm vừa rồi mất mùa, giá không cao. Hiện bà con đang thu hái điều, nhưng năng suất thấp, giá cả không đảm bảo so với các địa phương khác”.

Năm 2023, người dân xã Mỹ Thạnh đầu tư trồng bắp nhiều hơn trồng mì vì bắp đang được mùa, được giá. Tuy nhiên, thời tiết không thuận lợi đã khiến năng suất bắp sụt giảm, giá bán chỉ dao động trong khoảng 4.000 - 5.000 đồng/ký. Nhiều hộ dân trồng bắp tại xã đều lâm vào cảnh nợ Trung tâm Dịch vụ miền núi - đơn vị đầu tư ứng trước phân, giống cho bà con sản xuất.

Trò chuyện với một số người dân đang hái điều trong khu vực rẫy, số phận cây điều cũng không khác gì mấy so với câu chuyện trồng bắp. Chị Hoàng Thị Dự cho biết, nhà chị có 01 ha điều. Mọi năm thời tiết thuận lợi, chị có thể thu hoạch được 60 ký điều/ngày. Năm nay, con số này chỉ dừng lại ở mức 30.

Người dân đang thu hoạch điều

Theo báo cáo của UBND xã Mỹ Thạnh, địa phương hiện đang có hơn 19.500 ha đất nông nghiệp; trong đó đất trồng cây lâu năm khoảng 547 ha. Tuy nhiên, toàn xã chỉ có 22,5 ha điều với tổng sản lượng thu hoạch là 40 tấn (số liệu năm 2023). Đây cũng là cây công nghiệp lâu năm duy nhất mang lại giá trị kinh tế cao có thể tồn tại trên địa bàn xã do đặc tính chịu hạn. Thiếu nước sản xuất, năng suất cây điều sụt giảm là điều không thể tránh khỏi.

Tương tự, với hơn 18 ha thanh long đang được canh tác trên địa bàn xã, vì thiếu nước tưới tiêu, nông dân xã Mỹ Thạnh không còn lựa chọn nào khác ngoài việc để cây tự tồn tại cho đến khi mưa giải hạn trên trời trút xuống.

Anh Trần Văn Lang trở về nhà sau một chuyến đi rẫy

“Còn nước đâu mà làm”, anh Trần Văn Lang, một nông dân tại thôn 1, xã Mỹ Thạnh trả lời tôi khi được hỏi về vườn thanh long của gia đình. Được biết, anh là một người có uy tín của thôn, bản thân anh là một người nông dân chăm chỉ, chất phác. Trước đây, anh có vay hơn 30 triệu đồng từ nguồn vốn vay ưu đãi dành cho hộ nghèo, hộ cận nghèo để làm vườn thanh long cải thiện thu nhập. Sau hơn 01 năm, anh đã trả được hết dư nợ.

Trò chuyện với tôi, anh Lang cho biết: “Mùa này không có nước nên ở không thôi, chứ biết nước ở đâu mà làm. Vườn thanh long thì khi nào đến mùa mưa mình chăm sóc lại, chứ giờ biết sao. Không có nguồn thu nhập gì hết, mùa mưa thì còn có thanh long, chứ mùa này thì thua”.

Toàn xã Mỹ Thạnh hiện có 188 hộ nghèo cận nghèo/tổng số 284 hộ, chiếm tỷ lệ 66,2%

Thu nhập bấp bênh do khô hạn, bữa cơm trưa của gia đình vợ chồng anh Lang chỉ vọn vẹn vài món đơn giản gồm: cháo với ít thịt bằm dành cho người con nhỏ còn đang bú mẹ; cà tím luộc và canh rau.

Bấy giờ đã hơn 11 giờ trưa, mặt trời đang treo trên đỉnh đầu khiến tôi càng cảm nhận rõ ràng sự khô hạn tại đây tác động lớn như thế nào đến công tác xóa đói giảm nghèo của địa phương.

Trong những năm qua, các chính sách hỗ trợ thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia như dự án hỗ trợ bò cái sinh sản, hỗ trợ bò thuộc chương trình giảm nghèo bền vững; chính sách đầu tư ứng trước và trợ cước vận chuyển giống, vật tư được triển khai đã phát huy khá hiệu quả, góp phần giúp đồng bào xã Mỹ Thạnh có đủ giống, vật tư nông nghiệp đảm bảo chất lượng để sản xuất.

UBND xã cũng đã phối hợp với Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn triển khai Dự án tăng cường khả năng chống chịu của nông nghiệp quy mô nhỏ với an ninh nguồn nước do biến đổi khí hậu khu vực Tây Nguyên và Nam Trung bộ (SACCR) của tỉnh Bình Thuận cho các hộ nghèo, cận nghèo để hỗ trợ vật tư nông nghiệp, đào ao… Đồng thời Đảng ủy, chính quyền xã cũng đã vận động các doanh nghiệp giúp các hộ nghèo xây nhà, hỗ trợ con giống chăn nuôi, tạo mọi điều kiện để người dân tiếp cận khoa học kỹ thuật vào sản xuất. Nhìn chung, các chính sách phát triển kinh tế vùng đồng bào dân tộc thiểu số được triển khai ở Mỹ Thạnh đã đem lại kết quả nhất định, giúp cho đời sống của người dân nơi đây có bước phát triển.

Tuy nhiên, “Nhất nước, nhì phân, tam cần, tứ giống”, với một xã thuần nông như Mỹ Thạnh, khó khăn lớn nhất bao lâu nay ở địa phương vẫn là tình trạng thiếu nước sản xuất vào mùa khô. Mặc dù có cấp đất, có vốn, có hỗ trợ giống cây trồng, vật nuôi nhưng hình thức canh tác cũng như chăn nuôi của người dân chủ yếu phụ thuộc vào nguồn nước từ trên trời rơi xuống do chưa có dự án thủy lợi hoàn chỉnh tại đây.

Không có nguồn nước ổn định, nông nghiệp ở xã Mỹ Thạnh hết sức bấp bênh. Trong năm 2023, tổng sản lượng lương thực của xã ước đạt 2044 tấn, đạt 89,65% chỉ tiêu kế hoạch giao. Đáng chú ý, tỷ lệ suy dinh dưỡng trẻ em dưới 05 tuổi tại xã là 14,45%. Cái nghèo, cái khổ do thiếu nước còn hiện lên rất rõ trên từng mảnh đất sản xuất của người dân, hay hình ảnh những con bò thả rông do không có nguồn thức ăn ổn định. Đấy cũng là nguyên nhân mà đến bây giờ, toàn xã có 188 hộ nghèo, cận nghèo/tổng số 284 hộ, chiếm tỷ lệ 66,2%.

Trông mong hồ Ka Pét

Thiếu nước, bài toán chuyển đổi giống cây trồng, vật nuôi để giúp bà con Mỹ Thạnh thoát nghèo, cải thiện đời sống luôn khiến Đảng ủy, Chính quyền xã bối rối và tìm cách giải quyết.

“Vừa qua, cũng có doanh nghiệp tìm đến địa phương để triển khai thí điểm mô hình trồng cây sầu riêng. Địa phương mừng lắm. Cấp ủy, chính quyền xã cũng đã xác định rõ, có doanh nghiệp về tìm hiểu cơ hội đầu tư, là địa phương sẵn sàng hỗ trợ hết mức có thể để cùng với doanh nghiệp cải thiện sinh kế cho bà con Nhân dân”, anh Hoàng Ngọc Tưởng, Bí thư Đảng ủy xã Mỹ Thạnh phấn khởi kể cho tôi nghe về tín hiệu tích cực trong công tác thu hút đầu tư trên địa bàn.

Một thoáng ngập ngừng, anh nói tiếp “Giá mà có thể giải quyết dứt điểm bài toán đảm bảo nguồn nước đầy đủ cho địa phương thì tốt biết mấy. Như em thấy đấy, toàn bộ hoạt động sản xuất, chăn nuôi của địa phương đều trông chờ vào nước. Thiếu nước, trồng cây gì, nuôi con gì cũng hết sức khó khăn”.

Lòng sông Bà Bích cạn trơ đáy

Bình Thuận là một trong những tỉnh có tổng lượng mưa hàng năm ít nhất cả nước, mùa mưa chiếm 80-90% tổng lượng mưa hàng năm và tập trung chủ yếu từ tháng 5 đến tháng 10. Nguồn nước ngầm của tỉnh không nhiều, có nơi bị nhiễm mặn, phèn. Nguồn tài nguyên nước của tỉnh chủ yếu dựa vào nguồn nước mặt của các lưu vực sông chính; tuy nhiên, hệ thống sông suối của tỉnh đa số chảy trực tiếp ra Biển Đông, phần lớn ngắn và rất dốc. Chính vì thế, mùa lũ nước sông lên và xuống nhanh, nước ngọt có khi ra đến tận cửa sông; mùa khô dòng chảy kiệt xuống rất thấp, thậm chí nhiều sông suối khô cạn suốt nhiều tháng liền, một số cửa sông lớn bị xâm nhập mặn vào sâu.

Để khắc phục tình trạng này, ngay từ khi tái lập tỉnh (1992), Bình Thuận đã chú trọng xây dựng hệ thống hồ, đập chứa nước và hệ thống kênh dẫn kết nối các hồ chứa với nhau, trong đó có Dự án hồ chứa nước Ka Pét. Cũng cần phải nói thêm rằng, dự án này đã được đưa vào quy hoạch thủy lợi của tỉnh từ năm 1995. Tuy nhiên do không bố trí được nguồn vốn nên đến năm 2015 tỉnh Bình Thuận mới bắt đầu xin các thủ tục. Đến ngày 26/11/2019, Quốc hội đã thông qua tại Nghị quyết số 93/2019/QH14 về chủ trương đầu tư Dự án Hồ chứa nước Ka Pét, huyện Hàm Thuận Nam, tỉnh Bình Thuận.

Dự án hồ chứa nước Ka Pét chính là cứu cánh lâu dài cho vùng đất khô hạn này. Việc đầu tư xây dựng hồ chứa nước Ka Pét có quy mô dung tích hữu ích hơn 47 triệu m³ sẽ góp phần quan trọng trong việc cấp nước sản xuất cho khoảng 12.000 hộ dân của huyện Hàm Thuận Nam; trong đó, có các hộ nghèo, cận nghèo của xã Mỹ Thạnh.

Bồn nước nhựa được người dân che đậy để tăng độ bền dưới cái nắng gay gắt tại Mỹ Thạnh

Xuyên suốt chuyến hành trình tại Mỹ Thạnh, tôi đã thấy những người dân địa phương đang gắng gượng làm việc hết mình, nhưng vẫn không thể tránh khỏi cảm giác bất lực khi đối mặt với thiên nhiên không khoan nhượng. Tiếp xúc với họ, có thể dễ dàng thấy được mọi khao khát đều tập trung vào việc có được nguồn nước ổn định từ Ka Pét. Có Ka Pét, vùng đất khó, khô, khổ nơi đây mới có thêm điều kiện phát triển, không còn đối mặt với nỗi lo muôn thuở vì thiếu nước.

Bữa cơm đạm bạc của gia đình anh Trần Văn Lang trong mùa khô hạn càng khiến anh trông mong vào dự án hồ Ka Pét. “Nếu có hồ Ka Pét, có nước thì quá là đẹp. Nước nôi đầy đủ muốn trồng cây gì, nuôi con gì cũng dễ. Giờ muốn làm cái gì cũng khó, đến cỏ cũng không mọc nổi thì lấy gì cho bò nó ăn. Anh giờ chỉ trông chờ có nước thôi, muốn làm cái gì cũng cần phải có nước tưới”, anh Trần Văn Lang tâm sự với tôi khi được hỏi về dự án.

14 giờ trưa, dưới cái nắng hè đổ lửa, tôi xuôi về Phan Thiết, kết thúc chuyến hành trình của mình. Ven đường, những tán cây rừng khộp vẫn giữ lại một ít màu xanh vì sống trên vùng đất khô cằn, chúng đã quá thích nghi. Những tán rừng mùa này đang chờ một cơn mưa xuống và sẽ lại tiếp tục xanh tươi như chưa hề trải qua một mùa hạn.

Người dân Mỹ Thạnh cũng vậy, họ cũng không còn lạ lẫm gì khí hậu của vùng đất này và đang chờ một cơn mưa để tạm thời vượt qua cái khô khốc đỉnh điểm của mùa hạn năm nay. Tuy nhiên, nếu chỉ mãi dựa vào tự nhiên, không biết đời sống của bà con nơi đây sẽ ra sao. Có lẽ, họ vẫn tiếp tục những vụ mùa nông nghiệp bấp bênh vì thiếu nước, tiếp tục những chuyến hành trình vào sâu trong rừng để xắn măng hoặc đào nước sống qua mùa hạn. Hình ảnh ấy, những ai chưa từng trải qua mùa hạn ở đây, khó có thể mà hình dung ra được./.

Hữu Tri